آرتور شوپنهاور، فیلسوف بزرگ آلمانی با سال ها تحقیق در حوزه های اخلاق، هنر و ادبیات معتقد بود که :

موسیقی غذای روح است.

در طول سال‌های اخیر تحقیقات بسیاری درباره تاثیر مثبت موسیقی روی مغز موجودات زنده صورت گرفت، چراکه این موضوع همواره جزو موضوعات جذاب برای پژوهشگران بوده است.

تاثیرات موسیقی بر مغز و یادگیری

برای درک بهتر از تاثیر موسیقی بر روی یادگیری، ابتدا به صورت مختصر تاثیرات موزیک روی مغز را بررسی می­‌کنیم:

  • از نظر فیزیولوژی موسیقی ارتباط بین دو نیم کره مغز را تقویت می­کند.
  • تاثیر موسیقی رو مخچه باعث بهبود حرکت و کنترل بدن در شرایط مختلف می­شود.
  • موسیقی با تاثیر روی بخش هیپوکامپ باعث افزایش حافظه و یادگیری می­شود.
  • اثر موسیقی روی بخش پیشانی قشر مخ باعث بهبود رفتار و تصمیم گیری می­شود.
  • همچنین موزیک روی بخش حسی و حرکتی قشر مخ اثر می­گذارد و عملکرد آنها را بهبود می­بخشد.

تصور غلطی که راجع به موسیقی وجود دارد این است که آنچه در بالا ذکر شد تنها برای فرد نوازنده است؛ در صورتی که این تاثیرات، برای تمامی شنوندگان موسیقی وجود دارد؛ هرچند مقدار آن در افراد نوازنده بیشتر است. بخشی از تاثیرات بالا حتی برای حیوانات هم قابل ذکر است.

موسیقی چیست

در دنیا 7 هنر اصلی وجود دارد که عبارتند از :

  • موسیقی
  • حرکات نمایشی و رقص
  • هنرهای ترسیمی
  • هنرهای تجسمی
  • ادبیات
  • هنرهای نمایشی
  • سینما

موسیقی از ترکیب صدا و سکوت تشکیل می­شود. عناصر اصلی موزیک : ملودی ، هارمونی و رتیم هست.

عده‌ای موسیقی را زبان بین الملی می­دانند. بیش از دو هزار سال است که در سراسر دنیا از موسیقی برای بیان احساسات استفاده می­شود.

موسیقی می­تواند با کلام یا بدون کلام باشد، می­تواند سطحی و زودگذر یا عمیق و نیاز به فکر باشد، می­تواند کروماتیک یا دیاتونیک باشد و … ؛ در اصل تا زمانی که شما شنونده باشید، موسیقی راهی برای ارتباط با شما پیدا می­کند.

بتههون، موسیقی دان و آهنگساز برجسته ی آلمانی، آهنگ را مظهری برتر از هر علم و فلسفه ای می­داند. او معتقد بود: آنجا که سخن از گفتن بازمی­ماند، موسیقی آغاز می­شود.

نیچه، شاعر، آهنگساز و فیلسوف بزرگ آلمانی باور دارد که زندگی بدون موسیقی اشتباه بزرگی است.

فرآیند یادگیری در مغز

در ادامه کمی با فرآیند یادگیری آشنا می­شویم :

در مغز انسان حدود 85 میلیارد سلول عصبی وجود دارد. وقتی ما مطلب جدیدی را یاد می­گیریم، بین این سلول ها ارتباطات جدیدی تشکیل می­شود. با تکرار مطالب جدید این ارتباطات به مرور قوی تر می­شوند و در اصطلاح یادگیری صورت می­گیرد. با قوی‌تر شدن ارتباطاتات بین نورونی، سرعت دسترسی به این اطلاعات بیشتر می­شود؛ به عبارت دیگر، به یاد آوردن آن موضوع آسان‌تر می­شود.

ماده‌ای تحت عنوان فاکتور رشد در مغز وجود دارد که به شکل گیری ارتباطات بین نورونی کمک می­کند و در کل در فرآیند یادگیری نقش دارد. مقدار این ماده در شرایط آرامش در مغز بیشتر است در نتیجه یادگیری در این زمان بهتر صورت میگیرد.

نکته دیگر این است که هر چه نورون های بیشتری در مجموعه یادگیری حضور داشته باشند، به یادآوردن مطلب آسان‌تر و موثرتر است. فرض کنید شما میخواهید از منزل به سمت مدرسه بروید. هرچه تعداد مسیر هایی که بلد هستید بیشتر باشد بهتر است چراکه اگر یک مسیر تحت شرایطی مسدود یا فراموش شود مسیر های دیگری وجود دارند.

در یادگیری هم به همین صورت است، به همین دلیل به یادگیری مطالب به صورت ترکیبی توصیه می­شود؛ در این حالت اطلاعات مربوط به یک موضوع مشترک در کنار هم قرار می­گیرد و مجموعه سلولی که بین نورون ها تشکیل می­شود قوی‌تر است.

تاثیر موسیقی بر حافظه یادگیری و درس خواندن توسط مشاوره کنکور

یادگیری کامل در چه زمان اتفاق می افتد؟

در ذهن انسان دو نوع حافظه اصلی وجود دارد:

  • حافظه کوتاه مدت
  • بلند مدت

حافظه کوتاه مدت

وقتی شما مطلب جدیدی را یاد می­گیرید این مطلب در حافظ کوتاه مدت شما ثبت می­شود. مطالبی که در حافظه کوتاه مدت هستند دسته بندی نشدند و به یاد آوردن آنها دشوار و زمان­ بر است، همچنین اگر تکرار صورت نگیرد فراموش می­‌شوند. اما برای ماندگار شدن در ذهن یا آنچه تحت عنوان (یادگیری واقعی) از آن یاد می­شود، حافظه کوتاه مدت لازم است.

مغز انسان اطلاعاتی پر استفاده حافظه کوتاه مدت را طبقه بندی می­کند و به حافظه بلند مدت انتقال می­دهد.

حافظه بلند مدت

با ورود مطالب به حافظه بلند مدت، سرعت به یاد آوردن افزایش می­یابد و روند فراموشی کاهش پیدا می­کند. حافظه طولانی مدت برخلاف کوتاه مدت، محدود نیست اما به زمان بیشتری برای ورود اطلاعات به آن نیاز دارد. برای همین وقتی شب امتحان درسی را می­خوانید بعد از امتحان چیزی به یاد ندارید.

مثال ساده برای یادگیری:

تصور کنید در جنگلی در حال قدم زدن هستین. قدم زدن در مسیری که پیاده­ رو وجود ندارد باتوجه به درخت و گیاهان روی زمین کار دشواری هست اما به مرور با قدم زدن در آن مسیر راه جدیدی ایجاد می­شود که عبور از آن آسان است.

یادگیری نیز به همین طریق هست. در ابتدا دشوار بوده اما به مرور سریع و آسان می­شود.

روند فراموشی به چه صورت است

در مثال بالا، با رها کردن مسیر دوباره گیاهان جدید در آن رشد می­کنند و دوباره عبور از آن دشوار می‌­شود.

در فرآیند یادگیری هم اگر شما موضوعی را برای مدت طولانی رها کنید اتصالات بین نورونی به مرور ضعیف و در نهایت حتی از بین می­روند. برای همین توصیه به مرور کردن می­شود. دلیل اینکه بعد از تابستان شروع دوباره درس خواندن کار دشواری است، اما به مرور مغز خودش رو با شرایط جدید تطبیق می­دهد.

نظریه شناور بودن مغز

همان طور که گفته شد در مغر حدود 85 میلیارد نورون وجود دارد. هر نورون می­تواند با 10 هزار نورون دیگر ارتباط برقرار کند و مجموعه ای شبیه تار عنکبوت را در مغز به وجود بیاورد. این نظریه بیان می­کند ذهن خاصیت انطباق پذیری و انعطاف پذیری بالایی دارد. فرایند عادت کردن کوچیکترین مثال این موضوع هست. با انجام کاری به صورت مداوم نورون هایی مغز باهم اتصال تشکیل می­دهند و به مرور قدرت این اتصالات به حدی میرسد که شما میتوانید بدون فکر کردن یا حتی به صورت ناخودآگاه انجام دهید.

اختلافات موجود در نظریه شناوری

مغز در بخشی از مردم علاقه به یادگیری اطلاعات جدید دارد (شناور بودن)، هرچند در بعضی دیگر علاقه ای به یادگیری مباحث جدید ندارد و بیشتر به سمت کسب تجربه در آنچه تا الان یاد گرفته است. به عبارت دیگر افرادی به دنبال کسب مهارت های جدید و افرادی دیگر به دنبال کسب مهارت بیشتر در آنچه از قبل آموخته اند، هستند.

حقیقت امر این است که مغز انسان در هر دو حالت در حال دریافت اطلاعات جدید و تطبیق دادن خود با آن است. ولی افراد دسته اول حافظه کوتاه مدت قوی‌تری دارند ولی افراد دسته دوم حافظه طولانی مدت قوی‌تری دارند.

تاثیر موسیقی در یادگیری

همان طور که گفته شد موزیک تاثیرات بسیار زیادی روی مغز دارد. علاوه بر مغز، روی سایر اعضای بدن هم تاثیر گذار است.

گوش دادن به موسیقی باعث کاهش ضربان قلب و تعداد تنفس در دقیقه میشود و حالت استرس و افسردگی را از فرد دور میکند و بدن را در در حالت آرامش قرار میدهد. این موضوع به شدت به افرادی که استرس امتحان آنها را اذیت میکند کمک کننده است.

وظایف نیمکره‌های مغز در یادگیری

نیم کره راست مغر مربوط کارهای هنری است و نیم کره چپ مغز مربوط به فعالت های فنی.

وقتی شما به موسیقی گوش می‌دهید نیم کره راست در حال تحلیل هارمونی موسیقی و نیم کره راست در حال تحیلی سرعت و ملودی آهنگ است که در نهایت باعث میشود شما از موسیقی لذت ببرید.

این همکاری باعث قوی تر شدن ارتباط بین دو نیم کره میشود. قوی تر شدن ارتباط بین دو نیم کره قدرت تمرکز شما روی هر موضوعی را افزایش میدهد، چراکه هم زمان هم از دیدگاه فنی و هم از دیدگاه هنری میتوانید روی آن تفکر کنید.

همچنین گوش دادن به موسیقی قبل از خواب می­تواند کیفیت خواب شبانه را افرایش دهد یا حتی ریتم خواب شبانه را تنظیم کند. خواب کافی در شبانه روز در دفع استرس و افزایش بازدهی مغزی تاثیر بسیاری دارد.

تا حالا دقت کردید که چرا حفظ کردن متن یک آهنگ از حفظ کردن جدول تناوبی آسان تر است؟

دلیل این موضوع این است که مغز انسان به دنبال الگو هایی میگردد تا مطالب جدید را پردازش و به مرور در حافظه طولانی مدت ذخیره کند. در موسیقی، هارمونی، ملودی، ترکیب سازها و … همان الگویی هست که مغز به دنبال آن میگردد، برای همین با خاطر سپردن موسیقی آسان‌تر است.

تاثیر استرس روی یادگیری

هر امتحانی استرس زا هست. درصورتی که این استرس مدیریت نشود می­تواند آسیب های جبران ناپیذیری برای مغز داشته باشد. استرس پاسخ طبیعی بدن به تحت فشار بودن است. در شرایط استرس، فعالیت الکتریکی نورون های مغزی بیشتر یا کمتر می­شود. فعالیت غلط سلول های مغز به ویژه در هیپوکامپ ( بخش مربوط به احساسات و یادگیری و خاطرات ) باعث ضعیف شدن و در نهایت تخریب این سلول های می­شود.

تحقیقی در سال 2014 نشان می­دهد سطح بالای هورمون استرس یا همان کرتیزول تاثیر مستقیم روی حافظه کوتاه مدت دارد. با این توصیف استرس یکی از مضر‌ترین فاکتور ها برای یادگیری یا فرد جویای علم است.

برای مطالعه مقاله تاثیر استرس بر بدن و مغز کلیک کنید

 تاثیر گوش دادن به موسیقی هنگام مطالعه

تاثیر موسیقی روی درس خواندن (چه تاثیر مثبت و چه تاثیر منفی) بیشتر به صورت غیرمستقیم هست. البته بخش زیادی هم از این تاثیرات بستگی به آهنگی که گوش می­دهید دارد.

تاثیرات مثبت

موسیقی می­تواند به شما انگیزه دهد. بر اساس تحقیقی در سال 2019 بیان می­شود موسیقی مراکز پاداش مغز را فعال می­کند. یعنی گوش دادن موسیقی بعد از پایان تکالیف یا بین باکس های مطالعاتی می­تواند خستگی درس خواندن را کم تر کند و انگیزه برای ادامه دادن ایجاد کند. گوش دادن موسیقی می­تواند نظر شما رو راجع به حل کردن ادامه تمرین ها عوض کند. تجربه شخصی به این صورت بود که وقتی می­خواستم تمریناتی رو برای چندمین بار حل کنم، همراه آن موزیک هم گوش می­دادم.

موسیقی می­تواند حال شما را بهتر می­کند. درس خواندن برای بعضی از ما فرایندی استرس زا هستش. همانطور که گفته شد استرس می­تواند اثرات جبران ناپذیری داشته باشد. موسیقی می­تواند حالت آرامش را ایجاد کند و راندمان درسی را افزایش دهد.

موسیقی به شما کمک می­کند اطلاعات جدید را بهتر درک کنید. بر اساس تحقیقات انجام شده در سال 2007 در دانشگاه پزشکی استنفورد، موزیک به مغز کمک می­کند تا بهتر مشاهده کند و مطالب جدید را بهتر تفسیر کند. پس اگر با یادگیری مطالب جدید مشکل دارید، گوش دادن به موزیک می­تواند کمک کنده باشد.

موسیقی روی حافظه تاثیر دارد. به دلیل الگو های موجود در موسیقی به خاطر سپردن آن آسان تر از درس است، اما اگر در کنار درس حضور داشته باشد می­تواند به حفظ کردن مطالب کمک کند.

برای مطالعه مقاله ۶ راهکار برای افزایش قدرت تمرکز و حافظه کلیک کنید

تاثیرات منفی

با توجه به نوع موسیقی که هنگام درس یا در تایم های استراحت گوش میدهید ممکن است تمرکز شما کاهش پیدا کند. موسیقی با صدای بلند یا ریتم تند برای بیشتر افراد حواس پرت کننده است. موزیک‌هایی با متن مفهومی می­تواند تا زمان زیادی بعد از گوش دادن ذهن فرد را درگیر کنند.

در مواردی حتی مشاهده شده که موسیقی در شنونده احساساتی شبیه اضطراب و ترس ایجاد کرده است. عده زیادی معتقد هستند گوش دادن موزیک در هنگام درس خواندن باعث کاهش تمرکز می­شود.

عده ای معتقد هستند : وقتی شما هنگام به خاطر سپردن مطالب به موزیک گوش می­دهید، در هنگام به یاد آوردن در صورتی که موزیک وجود نداشته باشد، به مشکل برمی­خورید؛ زیرا مغز از الگو های موجود در موسیقی برای حفظ کردن بهتر درس استفاده می­کند و در به یاد آوردن هم از همان الگو ها استفاده می­کند، در نتیجه در خلاء موسیقی فرایند به یادآوری دشوارتر و با سرعت کمتری صورت می­گیرد.

کدام نوع موسیقی برای یادگیری تاثیر مثبت دارد

به طور کلی مبحث تمرکز به نوع موسیقی که گوش می­دهید بستگی دارد. در سال 1990 حتی نظریه ای تحت عنوان ( اثر موتزارت) مطرح شد که بیان می­کرد : گوش دادن موسیقی کلاسیک هوش انسان را افرایش می­دهد. حتی آزمایش هایی در سال 1993 انجام گرفت نشان می­داد ای کیو شنوندگان این نوع موسیقی 9 نمره بالاتر از سایرین هست.

تا مدت‌ها از موسیقی کلاسیک برای درمان آلزایمر، اختلال حواس، بیخوابی و …  استفاده میشد. اما دلیل واقعی این پدیده، علاقه زیاد شنوندگان به این سبک موزیک بود.

در حقیقت موسیقی کلاسیک روی فعالیت ژن های موثر در ترشح و انتقال دوپامین، تاثیر مثبت دارد. دوپامین به خودی خود جلوی ترشح هورمون استرس را می­گیرد. موزیک کلاسیک روی ارتباطاتان بین نورونی (سیناپس) تاثیر دارد و فرایند تخریب عصبی با پیری را کاهش میدهد. این تاثیرات در علاقمندان این سبک کاملا قابل مشاهده هست.

جمع بندی: گوش دادن به کدام موسیقی بهتر است؟

موزیک‌های آرام و بدون کلام مناسب تر از بقیه موزیک ها برای زمان درس خواندن هستند؛ چراکه کمترین بار ذهنی را دارند و تمرکز فرد را پایین نمی­آورند. افرادی که عادت به گوش دادن موزیک هنگام کار کردن یا درس خواندن دارند، به هنگام گوش دادن موزیک هایی با تمپو بالاتر، افت تمرکز کمتری را تجربه می­کنند.

با توجه به تحقیقاتی که در سال 2000 صورت گرفت؛ بهترین موسیقی برای گوش دادن، موزیک مورد علاقه فرد است. میزان تاثیرات مثبت در فرد به هنگام گوش دادن این موسیقی در بالاترین حد ممکن است.

نویسنده: ایمان فرهودی